مەملەكەت باسشىسى ق.ك. توقايەۆتىڭ «ادىلەتتى مەملەكەت. ءبىرتۇتاس ۇلت. بەرەكەلى قوعام» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىن 1 قىركۇيەكتە ءبارىمىز زەر سالىپ تىڭدادىق. بۇل جولداۋدا ءبىلىم سالاسىنا قاتىستى جوسپارلار مەن مىندەتتەر ايتىلدى. اتاپ ايتقاندا، «ءبىلىم الۋعا جىلدىق ءوسىمى 2-3 پايىز بولاتىن جەڭىلدەتىلگەن نەسيە دە بەرىلەدى. بۇل شارالار جوعارى ءبىلىمنىڭ قولجەتىمدىلىگىن ارتتىرىپ قانا قويماي، قوعامداعى ارىپتەستىك جانە ءوزارا جاۋاپكەرشىلىك قاعيداتىن نىعايتا تۇسەدى»، سونىمەن قاتار «وتاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىلىم ساپاسى ارتقان سايىن ونداعى وقۋ اقىسى دا وسە تۇسەدى. سوندىقتان مەملەكەت ۇلتتىق ءبىرىڭعاي تەستىلەۋدىڭ ناتيجەسىنە جانە باسقا دا كورسەتكىشتەرگە بايلانىستى ءبىلىم بەرۋ گرانتتارىن ءارتۇرلى دەڭگەيدە ءبولۋدى جوسپارلاپ وتىر. ونىڭ كولەمى 30-دان 100 پايىزعا دەيىنگى ارالىقتا بولادى» دەپ كورسەتىلدى.
ءبىز قازاقستاننىڭ وقۋ باعاسى تومەن جانە ستۋدەنتتەردى الەۋمەتتىك جاعىنان قولداۋ جاعى دا تومەن ەلگە جاتاتىنىن بىلەمىز. قازاقستاندىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ كوپشىلىگىندە وقۋ اقىسىن كوتەرۋ ماڭىزدى بولىپ جاتقانى بەلگىلى، بيىلعى وقۋ جىلىندا كوپشىلىگى اقىسىن كوتەردى دە. ويتكەنى، ۋنيۆەرسيتەتتىك ءبىلىم مەن عىلىمدى جاقسارتۋ ماقساتىمەن ماتەريالدىق بازانى جاڭارتۋ جانە جوعارى كۆاليفيكاسيالى وقىتۋشىلاردى تارتۋ قاجەتتىگىنەن تۋىنداپ وتىرعانى ءسوزسىز. مەملەكەت ءۇشىن ەكىنىڭ ءبىرىن تاڭداۋ قاجەت. بىرىنشىدەن، جوعارى وقۋ ورنىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن قارجىلاندىرۋدى كوتەرۋ كەرەك، ونىڭ ىشىندە وقىتۋدىڭ قۇنىن كوتەرۋ ارقىلى، ەكىنشىدەن، جوعارى ءبىلىمنىڭ قولجەتىمدىك ساياساتى تۇراقتى بولۋ كەرەك.
زەرتتەۋلەرگە قاراعاندا جوعارى ءبىلىمدى قارجىلاندىرۋعا ءتورت جاق قاتىسادى: مەملەكەت (سالىق تولەۋشىلەر)، اتا-انالار، ستۋدەنتتەر جانە فيلانتروپتار. الايدا، مەملەكەتتىك بيۋدجەت شەكتەۋلى بولعاندىقتان جانە وقۋ باعاسىنىڭ ءوسۋى ستۋدەنتتىك ءبىلىم بەرۋ نەسيەلەرىنە دەگەن سۇرانىس ءوسىپ جاتقانى دالەلدەندى، بۇل ستۋدەنتتەرگە وزدەرى دەربەس ەڭبەكاقى تاباتىن ۋاقىتقا دەيىن ۋنيۆەرسيتەتكە تولەيتىن قاراجاتىنىڭ مەرزىمىن ۇزارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. قازاقستان كونتەكسىندە جوعارى ءبىلىم ءۇشىن مەملەكەت ۇشتەن ءبىرىن، ۇشتەن ەكىسىن اتا-انالار تولەپ جاتقانى بەلگىلى. ستۋدەنتتەر مەن فيلانتروپتار مۇلدەم تولەمەيدى نەمەسە وتە از مولشەردە تولەپ بەرەدى. دەگەنمەن دە، ستۋدەنتتەردىڭ ءوزى نەسيە كومەگىمەن وزدەرىنىڭ جەكە وقۋىن قاماتاماسىز ەتۋگە قولايلى جاعداي جاساسا ماڭىزدى بولادى. بىرىنشىدەن، مەملەكەتتىك گرانتتار تەك ارنايى ماماندىقتارعا عانا بولىنەدى، سوندىقتان ستۋدەنت ءوز قابىلەتىنە قاراي ۇناتاتىن ماماندىقتى تاڭداي المايدى، تەك گرانت بولعاندىقتان سول ماماندىققا بارۋىنا ءماجبۇر بولادى. ەكىنشىدەن، گرانتتاردى ءبولۋ ءۇشىن سالالاردى ايقىنداۋ تاجىريبەسى دە ءمىنسىز ەمەس. ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ (وەسر) ەكسپەرتتەرى بۇل فاكتىنى قازىرگى جۇيەنىڭ ءالسىز جاقتارىنا جاتقىزادى. ال، مەملەكەتتىك گرانتتىڭ يەگەرى وقۋ كەزىندە ماماندىعىن وزگەرتۋگە قۇقى جوق، وزگەرتسە، گرانتىن جوعالتادى. ءبىلىم نەسيەلەرى ستۋدەنتتەرگە وقۋى ءۇشىن ءوزى تولەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، ناتيجەسىندە، ءوزىنىڭ قىزىعۋشىلىعى مەن قابىلەتىنە قاراي ماماندىقتى تاڭداۋعا جول اشادى. سونىمەن قاتار وقۋ ناتيجەسىنە دەگەن جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنەدى. سوندىقتان جولداۋدا ستۋدەنتتەرگە «2-3 پايىز بولاتىن جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋدى» بەكەمدەۋى قۇپتارلىق نارسە ءارى جاستاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى دەپ بىلەمىز.
پرەزيدەنت جولداۋدا «ەلىمىزدە ەڭبەكقور ادام، كاسىبي مامان ەڭ سىيلى ادام بولۋعا ءتيىس. وسىنداي ازاماتتار مەملەكەتىمىزدى دامىتادى»، - دەپ كورسەتۋى ءار ازامات ءوز ەڭبەگىمەن دامۋعا، قابىلەتىن كورسەتۋگە، تانىس-تامىرسىز وسۋىنە مەملەكەتتىڭ مۇمكىندىك جاسايتىنىن بەكەمدەدى دەپ ويلايمىز. دەمەك، قاتارداعى قاراپايىم ەڭبەك ادامىنىڭ دا جۇمىسىنىڭ جەمىسىن كورە الاتىنى ءبىزدى قۋانتاتىنى ءسوزسىز. جولداۋدا «شىن مانىندە، ەڭ باستىسى – ادال ەڭبەك. ءبىز مۇنى جەتە تۇسىنەتىن ۇرپاق تاربيەلەۋگە ءتيىسپىز. يدەولوگيا جۇمىسىندا وسىعان باسا ءمان بەرگەن ءجون»، - دەپ، بۇل ويدى ودان ءارى قورىتىندىلادى.
ءبىزدىڭ فاكۋلتەتتىڭ ەرەكشەلىگىنە قاتىستى جولداۋدا «قانداستاردىڭ كوشىپ كەلۋىنە جانە ىشكى ميگراسياعا قاتىستى ساياسات تۇبەگەيلى وزگەرەدى. بۇل ورايدا، دەموگرافيالىق جانە ەكونوميكالىق ۇردىستەردى ەسكەرۋ كەرەك. سونداي-اق، جالپىۇلتتىق مۇددەنى باسشىلىققا الۋ وتە ماڭىزدى» دەگەن تاپسىرماسى نازار اۋدارارلىق دەپ سانايمىن.
قازاقستانداعى ىشكى جانە سىرتقى ميگراسيا ماسەلەسى جىل سايىن وزەكتى بولىپ كەلەدى. ق ر الەمدەگى ەڭبەك ميگرانتتارىن قابىلداۋ بويىنشا 9-شى ورىندا ەكەن. قازاقستاننىڭ الەمدەگى تەرريتوريالىق ورنالاسۋىنىڭ ءوزى الەمدىك جانە ايماقتىق ميگراسياىق ۇدەرىستەردەن شەت قالۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. حالىقارالىق جانە قازاقستاندىق ساراپشىلاردىڭ تالداۋى بويىنشا قازاقستان ارزان جۇمىس كۇشىنە قاراعاندا ساپالى، جوعارى كۆاليفيكاسيالى ماماندارعا مۇقتاج ەكەنى بەلگىلى.
ستاتيستيكا بويىنشا شەتەل ماماندارىنىڭ سانى جىلدان-جىلعا ءوسىپ كەلە جاتقانىن بايقايمىز. شەتەلدىك جۇمىس كۇشىنىڭ قازاقستانداعى ۇلەسى بويىنشا تۇركيا، جۇڭگو، ۇلىبريتانيا، ينديا، يتاليا جانە رەسەي مەملەكەتتەرى كوشباسشى بولىپ تابىلادى.
وسى ورايدا جولداۋدا پرەزيدەنت «جاستار ناقتى ءبىر ماماندىقتىڭ قىر-سىرىن جەتىك بىلۋگە ۇمتىلعانى ءجون. ءوز سالاسىنىڭ شەبەرىنە ءاردايىم سۇرانىس بولادى. وسكەلەڭ ۇرپاق قازاقستاندا عانا ەمەس، وزگە ەلدەردە دە باسەكەگە قابىلەتتى بولۋى كەرەك» دەگەن سوزدەرىنە قۇلاق اسقانىمىز ءجون.
ءىس جۇزىندە شەتەل ازاماتتارىنىڭ، قازاقستان ازاماتتارىنىڭ جانە ازاماتتىعى جوق ادامداردىڭ، سونداي-اق لاۋازىمدى ادامداردىڭ رەسپۋبليكانىڭ كوشى-قون زاڭناماسىن بۇزۋ فاكتىلەرى كوپتەپ كەزدەسەدى. زاڭسىز كوشى-قون پروبلەماسى بۇكىل الەم جۇرتشىلىعى ءۇشىن تۇراقتىلىق پەن قاۋىپسىزدىككە قاتەر توندىرە وتىرىپ، الەمدەگى ءجۇرىپ جاتقان ۇدەرىستەر اياسىندا بارعان سايىن ايقىن كورىنىستەرگە يە بولۋدا. بۇل رەتتە قازاقستان زاڭسىز كوشى-قوننىڭ ترانسۇلتتىق ارنالارىنىڭ ءتۇيىندى ارالىق بۋىنى بولىپ سانالادى، بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە رەسپۋبليكانىڭ تىكەلەي ەۋروپا ەلدەرىنە بارار جولدا ورنالاسقان ەرەكشە گەوگرافيالىق جاعدايىمەن، سوڭعى ون جىلدىقتا جاڭا حالىقارالىق اۋە، تەمىر جول رەيستەرىنىڭ اشىلۋىمەن، مەملەكەتارالىق ەكونوميكالىق، گۋمانيتارلىق، مادەني جانە ءدىني الماسۋدىڭ جان-جاقتى دامۋىمەن، ەلىمىزدىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارىنىڭ كەيبىر وكىلدەرىنىڭ جەمقورلانۋىمەن، كوشىپ كەلۋدى باقىلاۋ جۇيەسىنىڭ جەتىلدىرىلمەگەندىگىنە، سونداي-اق شەكارانىڭ ايتارلىقتاي ۇزاقتىعىمەن، تمد ەلدەرىمەن ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋ ءتارتىبىنىڭ ساقتالۋىمەن بايلانىستى.
كوشىپ كەلۋ اعىنىنىڭ ەل ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا، دەموگرافيالىق احۋالىنا جانە كوشى-قون قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە وڭ ىقپال ەتۋى كوپ جاعدايدا بۇل سالاداعى دەر كەزىندەگى جانە دۇرىس شەشىمدەردى قابىلداۋعا بايلانىستى. بۇل سالاداعى نەگىزگى مىندەتتەر زاڭسىز كوشى-قوننىڭ جولىن كەسۋ جونىندەگى شارالاردى كۇشەيتۋ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە زاڭدى ەڭبەك كوشى-قونىن ۇلعايتۋ جانە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن كوشىپ كەلۋشىلەردى زاڭداستىرۋ بولىپ تابىلادى. تۇتاس العاندا كوشى-قون پروسەستەرى بارىسىنداعى ادام قۇقىقتارىنىڭ احۋالىن تالداۋ جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستارعا قاراماستان مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جانە لاۋازىمدى ادامداردىڭ زاڭدىلىق پەن ادام قۇقىقتارىن بۇزۋىنىڭ جەكە فاكتىلەرى كەزدەسەتىنىن كورسەتىپ وتىرعانى بەلگىلى.
قورىتا ايتقاندا، پرەزيدەنت ق.ك. توقايەۆتىڭ «ادىلەتتى مەملەكەت. ءبىرتۇتاس ۇلت. بەرەكەلى قوعام» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋى ءوز اتاۋىنا ساي بولدى، ءارى پرەزيدەنت ءوزى ايتقان «تىڭدايتىن مەملەكەت» دەگەن پايىمداماسىن ودان ءارى جالعاستىرعانىن بايقايمىز. شىن مانىسىندە، ءبىزدىڭ ەل بەرەكە-بىرلىكتەگى قوعامدى نىعايتۋ كەرەك ەكەنىن ءبارىمىز دە جاقسى تۇسىنەمىز.
بەگالييەۆا ا.ك.
ءال-فارابي اتىنداعى جوو-عا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ فاكۋلتەتىنىڭ
اعا وقىتۋشىسى
پىكىر قالدىرۋ